غده تیروئید، تیروکسین(T4) و تری‌یدوتیرونین(T3) تولید می‌کند. اما این تولید بدون هورمون محرکه تیروئید (TSH) (که از بخش قدامی هیپوفیز آزاد می‌شود) امکان پذیر نیست و میزان ترشح آن هم توسط هورمون آزاد کننده TSH در هیپوتالاموس کنترل می‌شود. امروزه با استفاده از روش‌های رادیوایمونواسی میتوان میزان دقیق هورمون‌های درون خون را اندازه‌گیری کرد. برای اینکه بدانیم جهت تشخیص بیماریهای مختلف چه آزمایش‌هایی باید صورت گیرد، شناخت فیزیولوژی تیروئید اهمیت بالایی دارد. برای تشخیص انواع بیماریهای تیروئید، هیچ آزمایشی به تنهایی نمی‌تواند 100 درصد دقیق باشد، بنابراین با ترکیبی از دو یا چند آزمایش میتوان حتی جزئی‌ترین اختلالات موجود در عملکرد تیروئید را هم تشخیص داد.برای نمونه پایین بودن سطح T4 می‌تواند به معنای بیمار بودن غده تیروئید یا عدم عملکرد غده هیپوفیز باشد که باعث تحریک تیروئید برای تولید T4 می‌شود. اگر سطح T4 پایین باشد، غده هیپوفیز به صورت طبیعی TSH آزاد می‌کند؛ بنابراین بالا بودن میزان TSH می‌تواند تاییدی بر این مساله باشد که غده تیروئید (و نه غده هیپوفیز) عامل کم‌کاری تیروئید است.
پایین بودن سطحT4
اگر سطح T4 پایین باشد و میزان TSH هم بالا نرود، به احتمال زیاد غده هیپوفیز عامل کم‌کاری تیروئید است. البته این مساله به شدت درمان را تحت تاثیر قرار می‌دهد چون غده هیپوفیز دیگر غده‌های بدن (غدد فوق کلیوی، تخمدان‌ها و بیضه‌ها)را هم کنترل می‌کند و همچنین کنترل رشد در کودکان و عملکرد طبیعی کلیه‌ها را هم بر عهده دارد. اختلال در عملکرد غده هیپوفیز یعنی دیگر غدد هم ممکن است دچار اختلال شده باشند در نتیجه همگام با درمان تیروئید، ممکن است درمان‌های دیگری هم نیاز باشد. شایع‌ترین عامل اختلال در غده هیپوفیز، تومور هیپوفیز است که برای برداشتن آن ممکن است نیاز به جراحی باشد.
آزمایش‌های عملکرد تیروئید
|
آزمایش‌های تیروئید
موارد زیر آزمایش‌های رایج تیروئید هستند:
اندازه‌گیری هورمون‌های تیروئید سرم: T4 با روش RIA
سنجش T4 با روش RIA(رادیوایمونواسی) پراستفاده‌ترین آزمایش تیروئید است. معمولا به آن T7 گفته می‌شود، یعنی رزین T3 (RT3u) جذب شده است جهت بهبود عملکرد داروهایی همچون قرص‌های پیشگیری از بارداری، هورمون‌های دیگر، داروهای تشنج، داروهای قلب، یا حتی آسپیرین که ممکن است آزمایش معمولی T4 را دچار تغییر کند. T4 میزان تیروکسین موجود در خون را نشان می‌دهد. اگر بیمار هیچ نوع داروی تیروئیدی مصرف نکند، این آزمایش معمولا سنجش خوبی برای عملکرد تیروئید خواهد بود.
اندازه‌گیری هورمون‌های تیروئید سرم: T3 با روش RIA
تیروکسین (T4) نشانگر 80 درصد هورمون تیروئید تولید شده توسط غده‌ی تیروئید در حالت طبیعی است و معمولا عملکرد کلی غده تیروئید را نشان می‌دهد. 20 درصد باقی‌مانده تری‌یدوتیرونین است که با T3 به وسیله روش‌های RIA نشان داده می‌شود. گاهی غده تیروئید بیمار شروع به تولید بسیار بالایی از T3 می‌کند اما هنوز مقادیری طبیعی از T4 در آن تولید می‌شوند. بنابراین اندازه‌گیری هر دو هورمون سنجش دقیق‌تری از عملکرد تیروئید را ارائه می‌دهد.
گلوبولین متصل‌شونده به تیروکسین
بیشتر هورمون‌های تیروئید درون خون به پروتئینی به نام گلوبولین متصل‌شونده به تیروکسین (TBG) متصل هستند. اگر در میزان این پروتئین کمبود یا افزایشی رخ دهد، میزان T3 و T4 دچار تغییر می‌شوند اما فعالیت هورمون تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد. اگر یک بیمار عملکرد تیروئید طبیعی داشته باشد اما کمبود یا افزایشی غیرعادی در T3 یا T4 مشاهده شود، این مساله احتمال دارد به دلیل افزایش یا کاهش TBG بوده باشد. میتوان سنجش مستقیم TBG را هم انجام داد که نرخ ناهنجاری را تشریح خواهد کرد. پایین یا بالا بودن سطح TBG در برخی از خانواده‌ها به عنوان مساله‌ای ارثی مشاهده شده است. مشکلی ایجاد نمی‌کند جز اینکه به اشتباه باعث کاهش یا افزایش سطح T4 می‌شود. وضعیت این افراد معمولا با کم‌کاری یا پرکاری تیروئید اشتباه گرفته می‌شود درحالی که هیچ مشکل تیروئیدی نداشته و نیازی به درمان ندارند.
اندازه‌گیری میزان تولید هورمون محرکه تیروئید (TSH) توسط هیپوفیز
میزان تولید TSH توسط هیپوفیز با روشی به نام IRMA (تست ایمونورادیمتریک) اندازه‌گیری می‌شود. در حالت طبیعی، سطح پایین TSH (کمتر از 5 واحد) کافی است برای اینکه عملکرد غده تیروئید در سطح مناسبی بماند. وقتی غده تیروئید دچار اختلال می‌شود همچون اوایل شروع کم‌کاری تیروئید، سطح TSH بالا می‌رود البته ممکن است T4 و T3 در همان میزان طبیعی‌شان باقی بمانند. این افزایش در TSH نشانگر واکنش غده هیپوفیز به کاهشی در میزان هورمون تیروئید است که معمولا اولین نشانه وجود اختلال در غده تیروئید می‌باشد. در حالت طبیعی وقتی غده تیروئید عملکرد صحیحی داشته باشد، TSH در میزان پایینی قرار دارد، به همین خاطر هنگام پایین بودن میزان ترشح هورمون‌های تیروئید، ناتوانی در افزایش TSH نشانه‌ای از اختلال در عملکرد هیپوفیز خواهد بود. آزمایش دقیق و جدید TSH در صورت بیش‌فعال بودن تیروئید، میزان بسیار پایینی از TSH را نشان خواهد داد (به عنوان واکنش طبیعی هیپوفیز جهت کاهش تحریک تیروئید). میزان سطح TSH به میزان هورمون تیروئید بستگی دارد؛ در نتیجه آزمایش TSH معمولا در ترکیب با آزمایش‌های دیگر تیروئید همچون T4 RIA و T3 RIA صورت می‌گیرد.
آزمایش TRH
در افراد معمولی میزان TSH ترشح شده از هیپوفیز را میتوان با تزریقی شامل هورمون آزادکننده TSH افزایش داد(TRH…هورمونی آزاد شده توسط هیپوتالاموس است که به غده هیپوفیز فرمان تولید TSH می‌دهد). میزان پایه TSH، پنج واحد و یا کمتر از آن معمولا پس از تزریق TRH تا 10 الی 20 واحد افزایش می‌یابد. بیمارانی که هورمون تیروئید بسیار زیادی داشته باشند (تیروکسین یا تری‌یدوتیرونین) با تزریق TRH افزایشی در TSH را از خود نشان نمی‌دهند. این تست TRH در حال حاضر دقیق‌ترین آزمایش برای تشخیص مراحل اولیه پرکاری تیروئید است. بیمارانی که واکنش بسیار زیادی به TRH نشان دهند (TSH به بیشتر از 40 واحد برسد) ممکن است کم‌کاری تیروئید داشته باشند. این آزمایش در بیماران سرطانی که پیوند تیروئید انجام می‌دهند نیز استفاده می‌شود برای بررسی اینکه آیا روند درمان موثری داشته‌اند یا خیر. گاهی هم از این تست برای بررسی عملکرد غده هیپوفیز استفاده می‌شود.
اسکن جذب ید
یکی از دلایل تست عملکرد تیروئید برای اندازه‌گیری مقدار ید جذب شده توسط غده تیروئید است(جذب RAI). به یاد داشته باشید که سلول‌های تیروئید در حالت طبیعی از جریان خون (تامین شده از غذاهایی که مصرف می‌کنیم)، ید را جذب کرده و از آن برای تولید هورمون تیروئید استفاده می‌کنند. افرادی که کم‌کاری تیروئید دارند معمولا ید کمی جذب می‌کنند و افراد دارای پرکاری تیروئید هم ید بیش از اندازه‌ای جذب می‌کنند. تست با قرار دادن دوزی از ید رادیواکتیو روی شکم خالی صورت می‌گیرد. ید یا در غده تیروئید تجمع می‌یابد و یا چند ساعت بعد از طریق ادرار دفع خواهد شد. مقدار یدی که جذب غده تیروئید می‌شود را میتوان با اسکن تیروئید اندازه‌گیری کرد. البته افرادی که تحت درمان غده تیروئید قرار دارند، ید چندانی جذب غده تیروئیدشان نمی‌شود چون غده تیروئید آن‌ها غیرفعال است و کار نمی‌کند. در دیگر موارد، غده تیروئید ید را متمرکز می‌کند اما قادر به تبدیل ید به هورمون تیروئید نخواهد بود؛ در نتیجه تفسیر آزمایش جذب ید معمولا در کنار دیگر آزمایش‌های خون انجام می‌شود.
اسکن تیروئید
برای گرفتن عکسی از چگونگی عملکرد تیروئید از یک رادیوسکوپ استفاده می‌شود تا غده تیروئید این ایزوتوپ را متمرکز کند. بنابراین معمولا این آزمایش هم‌زمان با آزمایش جذب ید صورت می‌گیرد. با اینکه دیگر ایزوتوپ‌ها همچون تکنسیم توسط غده تیروئید متمرکز می‌شوند، این ایزوتوپ‌ها سنجشی برای اندازه‌گیری میزان جذب ید نیستند. در واقع پزشکان می‌خواهند میزان جذب ید را بدست آورند چون تولیدات غده تیروئید بستگی به میزان جذب ید دارد. مشاهده شده است که گرهک(ندول)های تیروئیدی که ید را جذب می‌کنند به ندرت سرطانی باشند؛ البته اگر تست با تکنسیم انجام شده باشد این مساله صدق نمی‌کند. بنابراین اکنون تمامی تست‌ها با ید رادیواکتیو انجام می‌شوند.زنان باردار نباید اسکن تیروئید انجام دهند چون ید جذب شده می‌تواند مشکلاتی در روند رشد غده تیروئید جنین ایجاد کند.
کاربردهای اسکن تیروئید
اسکن تیروئید برای موارد زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:
- تشخیص ندول و اینکه آیا “داغ” هستند یا “سرد”
- اندازه‌گیری اندازه گواتر قبل از درمان
- بازبینی وضعیت بیماران دارای سرطان تیروئید پس از جراحی
- تشخیص موقعیت بافت تیروئید بیرون از گردن، برای نمونه در بیس زبان یا در قفسه سینه
اولتراسوند تیروئید
در آزمایش اولتراسوند تیروئید برای تهیه تصاویری از غده تیروئید و تشخیص ندول‌ها از امواج صوتی با فرکانس بالا استفاده می‌شود. این آزمایش تشخیص می‌دهد که ندول جامد است یا کیستی پر از مایع، اما خوش‌خیم یا بدخیم بودن آن را نشان نمی‌دهد. اولتراسوند اندازه ندول را به دست می‌دهد و با آن میتوان تشخیص داد که ندول در طول درمان در حال کوچک شدن است یا به مرور بزرگ‌تر می‌شود. اگر ندول حین آزمایش به خوبی قابل لمس نباشد، اولتراسوند با افزایش میزان دقتی که ارائه می‌دهد به نمونه‌داری از بافت تیروئید کمک می‌کند.
آنتی‌بادی‌های تیروئید
بدن به صورت طبیعی آنتی‌بادی‌هایی برضد مواد خارجی همچون باکتری‌ها تولید می‌کند اما برخی افراد آنتی‌بادی‌هایی بر ضد بافت تیروئید خودشان نیز دارند. تیروئیدیت هاشیموتو بیماری است که به وجود مقدار زیادی از این آنتی‌بادی‌های تیروئیدی در خون مرتبط است. اینکه آنتی بادی‌ها عامل این بیماری هستند یا بیماری باعث ایجاد آنتی‌بادی‌ها می‌شود مشخص نیست، به هر حال مشاهده مقادیر بالایی از آنتی‌بادی‌های تیروئیدی نشانه‌ای از این بیماری است. گاهی در انواع دیگر بیماریهای تیروئیدی نیز مقادیر کمی از آنتی‌بادی‌های تیروئیدی مشاهده می‌شود. وقتی که تیروئیدیت هاشیموتو به صورت ندول تیروئید ظاهر می‌شود و به صورت گواتر نباشد، امکان دارد آنتی‌بادی‌های تیروئید حضور نداشته باشند.
نمونه‌برداری از بافت تیروئید
این آزمایش مطمئن‌ترین تست برای تشخیص ندول سرد سرطانی از ندول سرد خوش‌خیم است (ندول‌های داغ به ندرت سرطانی هستند). این آزمایش اطلاعاتی را به دست می‌دهد که از هیچ یک از تست‌های تیروئید دیگر نمی‌توان به دست آورد. با این که کامل نیست اما اطلاعات دقیقی را در 75 درصد از نمونه‌برداری‌ها به دست می‌دهد.
آیا برای انجام این آزمایش‌ها لازم است که مصرف داروهای تیروئید را متوقف کرد؟
داروهای اتیروکس یا سینتروید (و بیشتر قرص‌های تیروئید) دقیقا مشابه با هورمون تیروئید بدن کار می‌کنند، بنابراین همچون دیگر داروها به سرعت از بدن پاک نمی‌شوند. بیشتر قرص‌های تیروئید نیمه‌عمری معادل 6.7 روز دارند به این معنا که می‌بایست 4 تا 5 هفته (5 نیمه عمر) قبل، مصرف آن متوقف شود قبل از اینکه انجام تست تیروئیدی امکان پذیر باشد. سیتومل استثنایی در نیمه عمر طولانی داروهای تیروئیدی می‌باشد؛ یک داروی تیروئیدی که نیمه عمر آن تنها 48 ساعت است. بنابراین میتوان از یک ماه قبل داروهای تیروئیدی بیمار را با سیتومل جایگزین کرد تا زمان کافی برای پاک شدن داروهای معمولی‌اش از بدن فراهم شود. سپس مصرف سیتومل از ده روز (5 نیمه عمر) قبل متوقف می‌شود و پس از آن میتوان آزمایش‌ها را شروع کرد. معمولا بیماران حتی کسانی که تیروئیدشان به طور کامل از کار افتاده است، ده روز را می‌توانند به راحتی بدون جایگزین داروی تیروئید تحمل کنند.
آیا برای انجام آزمایش باید ناشتا بود؟
تست‌های عملکرد تیروئید معمولا آماده‌سازی اندکی نیاز دارد. قبل از انجام آزمایش خون نیازی به ناشتا بودن نیست.
“کپی فقط با ذکر منبع و لینک بلامانع است.”